هارپ از تئوری تا واقعیت
هارپ را برنامه پژوهشی یونوسفر فعال با فرکانس بالا (به انگلیسی: High Frequency Active Auroral Research Program) معروف به هارپ HAARP، در واقع یک پروژه پژوهشی است که در سال ۱۹۹۳ برای بررسی و پژوهش دربارهی لایهی یونوسفر با استفاده از امواج رادیویی ELF/ULF/VLF تأسیس شده است.
این تأسیسات مشترکاً توسط نیروی هوایی آمریکا، نیروی دریایی آمریکا، دانشگاه آلاسکا در فیربنکس، و نزدیک به ۱۵ دانشگاه آمریکایی دیگر اداره و استفاده میشود. شرکت سازنده این تأسیسات، شرکت BAE Advanced Technologies است.
این سیستم در حال حاضر از یک مجموعه آنتنهای مخصوص شامل ۱۸۰ برج آنتن آلومینیومی به ارتفاع ۵۰/۲۳ متر تشکیل شده که بر روی زمین پهناوری به مساحت ۲۳٬۰۰۰ متر مربع در آلاسکا نصب شده است. این آنتنها امواج مافوق کوتاه ELF/ULF/VLF را با توان ۳٫۶ مگاوات ERP تولید کرده و به یونوسفر میفرستند.
اما علت استفاده از این امواج چیست؟
در واقع هارپ پروژهای علمی است و از طریق آن دانشمندان با ایجاد تغییراتی در یونوسفر که دورترین و ناشناخته ترین بخش جو زمین است امکان مطالعه در مورد آن را پیدا کرده و آن را به صورت یک آزمایشگاه طبیعی درمیآورند. هارپ این کار را با امواج رادیویی فرکانس بالایی که توسط رادارهای از روی سطح زمین تولید می شود انجام میدهد. بخشی از این امواج در ارتفاع ۱۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتری از سطح زمین جذب شده و باعث افزایش شتاب الکترونها در آن منطقه و در نتیجه گرم شدن یونوسفر میشوند.
هدف اصلی از پروژه هارپ در دوران جنگ سرد با هدف راهاندازی روش هایی برای ارتباط با زیردریاییهای مجهز به سلاح اتمی ایجاد شد. این زیردریاییها در آن زمان اهمیت استراتژیکی فراوانی داشتند چرا که اصل «تضمین نابودی متقابل» در جنگ اتمی را محقق میساختند. اما این پروژه حتی قبل از ساخت، با شایعات فراوانی در مورد هدف و کاربردهای دیگر آن همراه بود. تئوریهای توطئه گوناگونی در مورد آن مطرح شده و از انتشار پرتوهای مرگ تا کنترل ذهن به آن نسبت داده شده است هرچند که هنوز هیچ یک از این موارد به صورت علمی مورد تایید قرار نگرفته است. تکمیل هارپ حدود دو دهه طول کشیده و ۲۵۰ میلیون دلار هزینه ساخت و عملیاتی کردن آن شده است.
رفتار امواج رادیویی در برخورد با لایه یونوسفر
تاریخچه و کاربردها
پروژه هارپ در اصل برای تسهیل ارتباطات با زیردریایی های مجهز به سلاح اتمی طراحی شد. در زمان جنگ سرد زیردریایی هایی که از سوخت هستهای استفاده می کردند و مجهز به موشکهای دارای کلاهک اتمی بودند توسط آمریکا و شوروی در آبهای عمیق اقیانوس ها مورد استفاده قرار می گرفتند. اما به دلیل رفتن به اعماق زیاد برای مخفی مانده از شناسایی توسط دشمن، امکان برقراری ارتباط با نیروهای خودی هم با مشکل مواجه می شد. یکی از راه حل هایی که برای این مشکل پیشنهاد شد استفاده از الکتروجت ها بود. در این روش با انتشار ذرات باردار در یونوسفر که مانند آنتن عمل مب کنند امکان فرستادن پیام به زیردریاییها فراهم می شد. وقتی در اواسط دهه ۱۹۸۰ این فرضیه بهطور آزمایشگاهی ثابت شد تلاش برای ساخت تأسیساتی به این منظور هم آغاز شد. در آن زمان نیروی هوایی آمریکا در حال برچیدن سایت های راداری بود که وظیفه رهگیری بمب افکنهای شوروی را داشتند. یکی از این تأسیسات در گاکونا قرار داشت که مکان ایدهآلی برای ساخت تأسیسات هارپ بود. در این مرکز نیروی دریایی امکان بررسی امواج ELF را داشت و یک گرم کننده یونوسفری هم برای دانشمندان فراهم میشد ضمن اینکه ادامه حیات این تأسیسات نظامی را در آلاسکا تضمین میکرد.
با این وجود حتی پیش از آغاز ساخت هارپ بحث هایی در مورد این که چنین تأسیساتی برای چه منظور ساخته و استفاده خواهد شد درگرفت. تد استیونس سناتور وقت آلاسکا در یک کنفرانس خبری در سال ۱۹۹۰ گفت که با این تأسیسات انرژی شفق شمالی به زمین آورده میشود و مشکل کمبود انرژی زمین حل خواهد شد! ادعایی که با موجی از تمسخر همراه شد. و یا وقتی که پسر یک نماینده دیگر آلاسکا در مورد هارپ عنوان کرد، در واقع یک سیستم دفاع موشکی است. به گفته نیکلاس پاپادولوس از مؤسسان هارپ این اشتباهات به این دلیل بود که یکی از مشاوران شرکت سازنده هارپ قابلیتهای احتمالی بسیار عجیبی را در مورد این اختراع به ثبت رسانده بود. برای مثال اینکه از تکنولوژی مشابه هارپ میتوان به عنوان یک سپر دفاعی برای تبدیل گاز طبیعی به میکروویو استفاده کرد که میتوانند موشکهای شوروی را سرنگون کنند. به گفته پاپادوپولوس این ادعا حتی در گروه مشورتی دفاعی جیسون مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت به عنوان «چرندیات» کنار گذاشته شد.
با فروپاشی شوروی اهمیت ارتباط با زیردریاییها کاهش یافت و حامیان تأسیس هارپ کاربردهای دیگری را برای این پروژه مطرح کردند تا توجیهی برای ادامه ساخت آن داشته باشند. برای مثال پیشنهاد شد در مورد قابلیت امواج نقشه نگاری سنگرهای زیرزمینی دشمن همچون سنگرهایی که کره شمالی از آن استفاده میکند، مطالعه شود.
در سال ۲۰۰۲ همچنین پیشنهاد شد تا در مورد امکان استفاده از تأسیسات هارپ برای مقابله با تأثیرات منفی انفجار اتمی در ارتفاع بالای جو زمین مطالعه شود. چنین انفجاری با آزاد کردن الکترونهای با انرژی بالا می تواند ماهوارههای نزدیک به زمین را از بین ببرد. یک سناریوی عجیب این است که اگر کره شمالی در جریان یک بلبشوی نظامی اقدام به شلیک موشکی با کلاهک اتمی کند که در ۱۲۰ کیلومتری زمین منفجر شود. در این صورت اتمسفر پر از الکترون های قاتلی میشود که در طول چند روز کل سیستم الکترونیکی تمام ماهوارههای نزدیک به زمین را از بین میبرند و این به معنای خسارتی چند صد میلیارد دلاری خواهد بود.
در چنین حالتی آیا با انتشار امواج رادیویی میتوان این الکترونها را از اتمسفر خارج کرد یا نه؟ که به گفته مدیر برنامه هارپ با توجه به کمبود دادهها در این حوزه هیچکس نمیتواند با اطمینان بگوید آیا چنین کاری ممکن است یا خیر چون این تئوری جلوتر از مشاهدات عملی است. در پاسخ به همین پرسش یک گروه از دانشمندان نیوزیلندی در مقالهای که در سال ۲۰۰۶ منتشر شد، هر نوع تلاش برای از بین بردن آثار رادیواکتیو حاصل انفجار اتمی در جو به اختلال بیشتر در سیستمهای ارتباطی و ناوبری منجر میشود. برخی نیز معتقدند مقابله با انفجار اتمی در جو کاری غیر واقعی است.
فیلیپ کویل از مدیران سابق آزمایشگاه لایومور و از آزمایشکنندگان ارشد سلاحها در دوره بیل کلینتون میگوید: «به عقیده من تحقیقات علمی برای فهم بهتر از یونوسفر تلاشی با ارزش است اما کسی نمیداند چه میزان انرژی برای انتقال الکترونها لازم است یا تزریق چنین انرژی عظیمی چه تغییراتی در یونوسفر ایجاد خواهد کرد.
شایعات پیرامون تواناییهای هارپ
نظریات متعددی در مورد «خطرات پروژه»، یا استفاده از این تأسیسات بعنوان سلاح تا کنون عنوان گردیده است. از ایجاد وقوع زمین لرزههای متعدد در مناطق مختلف جهان، تا کنترل آب و هوا، دهها ادعای مختلف در مورد پروژه هارپ عنوان گردیده است. مشهورترین این نظریات گزارش روزنامه پراودا روسیه بود که در آن به نقل از هوگو چاوز در سال ۲۰۱۰ مطرح گردید. در آن گزارش عنوان شده که آمریکا با این تأسیسات زلزله هائیتی را ایجاد کرد. در ادامه آمده بود که این زلزله قرار بود در ایران اتفاق بیافتد که اشتباهاً در هائیتی رخ داد! در این گزارش همچنین به ارتباط هارپ با زلزله سیچوان در چین و زلزله ۶٫۵ ریشتری در کالیفرنیا اشاره شد.
در سال ۲۰۰۲ بیش از ۹۰ نماینده دومای روسیه درخواست کرده بودند تا ممنوعیتی برای انجام پروژههای ژئوفیزیکی عظیم همچون هارپ وضع شود چون این برنامه قادر خواهد بود به یک سلاح تمام و کمال نظامی تبدیل شود که با انتشار حجم عظیمی از امواج رادیویی با فرکانس بالا توانایی تأثیرگذاری بر کل کره زمین را دارد. به گفته آن ها این جهش نظامی از نظر کیفی قابل مقایسه با جهش بشر از سلاح های فلزی به سلاح های آتشین یا سلاح های متعارف به بمب اتمی است. به ادعای آن ها این برنامه نظامی قادر به تخریب ارتباطات رادیویی، و تجهیزات فضاپیماها و راکتها است، احتمال وقوع تصادفات خطرناکی در شبکه های الکتریکی و خط لولههای نفت و گاز را بالا میبرد و میتواند تأثیر منفی بر سلامتی مردم تمام مناطق بگذارد مشابهاً، برخی نیز مدعی شدند که توفان کاترینا توسط تأسیسات مشابه روس ها ایجاد شد تا به آمریکا ضرر بزند.
با اینکه امکان کنترل آب و هوا، ایجاد زلزله و دیگر موارد توسط پروژه هایی مثل هارپ از طرف افرادی چون جسی ونتورا با عنوان «نظریات توطئه» مورد بررسی قرار گرفته، اما هنوز هیچ مستند علمی این موارد را تائید نکرده است.
هرچند که برژینسکی مشاور امنیت ملی ایالات متحده در دولت جیمی کارتر، هارپ را به عنوان سلاحی علیه کشورهای غیر متحد با واشنگتن معرفی کرده و مدعی شد: این تکنولوژی روشهایی را در اختیار کشورهای بزرگ و قدرتمند جهان قرار میدهد تا به کمک آن بتوانند جنگ هایی سریع و غافلگیرکننده راه بیندازند!
اما آیا واقعاً هارپ می تواند تولید زلزله کند؟
دکتر ناصر حافظی مقدس، زمین شناس و مهندس زلزله شناسی و استاد دانشگاه در گفتگو با کیهان درباره پدیده هارپ میگوید: منشأ شایعاتی که درخصوص ارتباط زلزله با پروژه هارپ وجود دارد شاید به این دلیل باشد که هنگاه وقوع زلزلههای بزرگ تغییرات وسیعی در اتمسفر بالای منطقه کانونی زلزله ایجاد می شود و اغتشاشاتی را در لایه یونسفر ایجاد میکند. به همین دلیل تلاشهایی جهت استفاده از این پدیده برای پیش بینی زلزله در حال انجام است. اما اینکه با هدایت امواج الکترومغناطیس بتوان در یک منطقه زلزله ایجاد نمود توجیه علمی ندارد.
دکتر مهدی زارع، استاد زلزلهشناسی مهندسی پژوهشگاه بینالمللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفتوگو با ایسنا، در این رابطه میگوید: لرزههای ناشی از انفجار با زلزلههای ناشی از جنبش در گسل های فعال قابل تفکیک هستند؛ از این رو در کل کره زمین امکان پنهان کاری برای هیچ کشوری وجود ندارد.
استاد زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بینالمللی زلزله شناسی در خصوص ارتباط هارپ با رخدادهای لرزهای معتقد است: اینکه بتوان با فناوری هارپ یا انفجار یا تحریک، زلزلههای مهمی مانند زلزله بم که ۵ دی ماه ۱۳۸۲ یا زلزله سراوان که در ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ رخ داد، ایجاد کرد، جواب منفی است؛ چون مثلا ژرفای زلزله بم در ۸ کیلومتری بوده و زلزله سراوان در ژرفای ۶۳ کیلومتری رخ داده است. او معتقد است، هنوز هیچ بشری در هیچ جا حتی با فناوری هارپ نتوانسته پدیدهای طبیعی در این ژرفا را تحریک کند یا بر آن اثر بگذارد. تاثیر بشر از طریق هارپ یا فناوری های دیگر معمولا بر پدیدههایی است که در سطح زمین یا نزدیک آن رخ میدهند، بنابراین اغراق در این مساله به شبه علم و طرح مسائل غیر علمی و باورهای غیر واقع بینانه میانجامد.
زارعی مدعی است: پدیدهای مانند زلزله از نظر اندازه و مکانیسم امروزه توسط دهها، صدها و گاه هزاران ایستگاه لرزه نگاری در جهان ثبت و رصد میشود و این طور نیست که کسی بتواند با نظریه های خیالی آنها را توضیح دهد. او معتقد است به نظر میرسد با استفاده از فناوری «هارپ» بتوان زلزلههای کوچک و سطحی را در سطح زمین تحریک کرد اما انتظار تحریک رخداد زمین لرزه هایی بیشتر از ۳ ریشتر را غیر عملی دانست.
تئوری توطئه یا حقیقتی پنهان!
دکتر محمدعلی رحمانی نیا، زمین شناس، کارشناس زلزله شناسی و استاد دانشگاه نیز در تحلیل موضوع هارپ میگوید: اگر زلزله طبیعی اتفاق بیافتد در لایه یونوسفر اختلالاتی ایجاد میشود و از این اختلالات ایجاد شده در واقع میتوان وقوع برخی زلزلهها را پیش بینی کرد، از همین موضوع آمریکاییان بحث هارپ را پیش کشیدهاند و در واقع با این اقدام میخواهند اذهان عمومی مردم جهان را فریب داده و به نفع خود از آن بهره برداری کنند.
تا کنون هیچگونه سند یا مدرک مستدل علمی درباره تاثیرات “هارپ ” و ادعاهای مربوطه در مجامع علمی مطرح و یا منتشر نگردیده است و بیشتر گزارش ها در این باره در سطح رسانه ها بوده است. به نظر عده ای از کارشناسان ، بحث ایجاد زلزله با استفاده از هارپ، از اساس منتفی است و از نظر این عده، هارپ صرفا توانایی این را دارد که گرمای بسیار زیادی را در یک گوشه از زمین ایجاد کند که می تواند باعث سوختگی پوستهی زمین می شود. این گرما البته با زلزله بی ارتباط نیست اما عامل اصلی زلزله نمی تواند باشد و تنها می تواند آن را تحریک کند.
برخی از کارشناسان هم تمامی گفتهها در مورد هارپ را یک بزرگنمایی و پروپاگاندای تبلیغاتی از طرف خود آمریکا میدانند و معتقدند که نه هارپ و نه هیچ تکنولوژی بشری دیگری حداقل با توجه به محدودیت های کنونی دانش نمیتواند چنین قدرتی داشته باشد و کارهایی با این وسعت انجام دهد. و این تبلیغات را در راستای ترساندن دیگر ملت ها از آمریکا دانسته و باوری به کارایی هارپ در ایجاد خشکسالی، زلزله، توفان و … ندارند.
آنچه مسلم است پروژه هارپ تنها در شکل یک تئوری علمی است وهنوز مدرک مستدلی برای عملیاتی شدن این پروژه وجود ندارد از سوی دیگر توان این پروژه در ایجاد زلزله، با توجه به نظر متخصصین کاملا غیر علمی و رد شده است و اغراق در آن به طرح مسائل غیر علمی و باورهای غیر واقع بینانه میانجامد. اما در ایجاد تغییرات آب و هوایی ،خشکسالی و کم آبی و پدیده نوظهور ریزگردها و آلودگی شدید هوا و … قابل بحث بوده و نیاز به بررسی های دقیق تری وجود دارد.
تأسیسات مشابه در جهان
در سال ۱۹۹۹، کمیسیون روابط خارجه و امنیت و دفاع اروپا در گزارشی به پارلمان اروپا از احتمال استفاده از هارپ بعنوان یک سلاح ابراز نگرانی کرده و خواستار پایبندی به مفاد قطع نامههای سازمان ملل در اینباره گردید. با اینحال اتحادیه اروپا در نروژ، و روسیه در نیژنی نووگورود تأسیسات مشابهی را ایجاد کردند که در حال فعالیت هستند و از هارپ پرقدرتتر میباشند به گفتهی روزنامه روسی پراودا در سال ۲۰۰۵، «در حالیکه سیاستمداران روسی در مورد پروژهی هارپ کماکان ابراز وحشت می کردند، اما به این نکته کاملاً بیتوجه بودند که روسیه تأسیسات همانندی در ۱۵۰ کیلومتری شمال نیژنی نووگورود دارد که دارای قدرتی مشابه تأسیسات هارپ است، و مدتهاست مورد استفاده دانشمندان روسی قرار می گیرد».
در مقایسه با هارپ ۳٫۶ مگاواتی، سایر تأسیسات مشابه جهان بر حسب Effective Radiated Power عبارتند از:
- EISCAT در نروژ با قدرت ۱۳۰۰ مگاوات
- فرستنده صدای آمریکا در دلانو در کالیفرنیا با قدرت ۳۰ مگاوات
- SURA یا Radiophysical Research Institute در روسیه با قدرت ۱۹۰ مگاوات
- آرسیبو با قدرت ۲۰ مگاوات
- HIPAS یا High Power Auroral Stimulation Observatory (آزمایشگاه پلاسمای دانشگاه یوسیالای در فیربنکس) با قدرت ۷۰ مگاوات